Akbanklı Ailem Akademisi

Sürdürülebilir Atıksız Mutfak için Öneriler

Dünya genelinde iklim değişikliği, çevresel sorunlar, doğal kaynakların tükenmesi nedeniyle artan nüfusun yeterli ve güvenli besin ihtiyacını karşılamak giderek zorlaşmaktadır. Bir yandan milyonlarca insan açlıkla mücadele ederken, diğer yandan üretilen besinlerin en az üçte biri israf olup çöpe atılmaktadır.

Sürdürülebilir Gelecek Kaygısı

İklim krizindeki karbon salınımının yüzde 10’unu ise yine gıda israfının bir sonucudur. Gıda israfı ile mücadele etmede de “atıksız yaşam’’ oldukça önemli iken, mutfaklar da en çok atık çıkarılan alanlardandır.

Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütüne (2019) göre en çok israf edilen besinlerin başında;

%46,2 ile patates, pancar, turp ve havuç
%45,7 ile meyve ve sebzeler
%34,7 ile balık ve deniz ürünleri
%29, 1 ile tahıl ve ekmek gelmektedir.

Atıksız Yaşama Nereden Başlamalı?

Atıksız yaşamaya ne kadar atık yani çöp çıkardığınıza, çöplerin neler olduğuna dikkat ederek başlayabilirsiniz. Eğer mutfakta sadeleşmeye ve tasarruf etmeye başlarsak, iklim krizi ile de mücadelede çevreye bıraktığımız yükü azaltabiliriz. Bu konuda mutfağınızdaki tüketim alışkanlıklarımızı gözden geçirmek, kullan ve at düzenini azaltmak, atık biriktirmemek ve/veya mutfakta çıkan atıkları değerlendirmek daha iyi bir gelecek için, atıksız mutfaklar yaratmak hepimizin görevidir.

Atıksız Mutfaklar İçin Alınması Gereken Önlemler?

Planlı olun, alışveriş listesi yapın ve ihtiyacınız kadarını alın.

Toplu ve planlı alışveriş yaparak hem gereksiz alışverişten hem de daha az vakit harcayarak, alışverişte geçirdiğiniz zamanı azaltabilirsiniz. Planlı alışveriş yaptığınızda, mutfağınızda olan yiyeceğin aynısını da almayarak, gıda israfının önüne geçebilirsiniz. Toplu sebze ve meyve alımlarınızı, eğer çalışma temponuz uyuyorsa semt pazarlarından mevsimine uygun yapabilir, dondurucuya uygun olanları buzluğa koyup, saklama süresini uzatabilir, uygun olmayan ve çabuk bozulabilecekleri ise öncelikle pişirebilirsiniz.

Şekli bozuk ve daha olgunlaşmış olan sebze ve meyvelere öncelik verin.

Besleyici özelliğini kaybetmemiş, şekli bozuk, sararmaya yüz tutmuş ama tüketilebilir sebze ve meyveleri satın almak da gıda israfının önlenmesinde atıksız mutfakta önemli alışkanlıklarınızdan olabilir. Özellikle muz, şeftali, kayısı, cennet hurması gibi meyvelere, sararmaya başlamış yeşilliklere bu konuda önem verebilirsiniz. Olgun meyvelerinizi taze olarak kullanmakta zorlanırsanız, kek/kurabiyelerde şeker yerine kullanabilir, komposto haline getirebilirsiniz. Yeşillikleri de çorbalarınıza ekleyerek vitamin içeriklerini güçlendirebilir, fırında yapacağınız sebze mücverlerine ekleyebilir veya maydanoz, nane gibi yeşillikleri haşlayarak kendinize ödem atıcı sağlıklı bir içecek hazırlayabilirsiniz.

Saklama koşullarını öğrenin.

Muz, avokado, kavun, şeftali, kayısı, armut, elma, erik, domates, ayva ve incir, olgunlaşma sırasında etilen gazı açığa çıkarırlar. Bu besinleri etilen gazına duyarlı ıspanak, kabak, bezelye, brokoli, marul, salatalık, bakla ve biber gibi besinlerle aynı yerde sakladığınızda bozulmalarını kolaylaştırmış olursunuz. Raflarını farklı tutarak, kağıtlara sararak birbirlerinden farklı alanlara yerleştirebilirsiniz.

Porsiyon kontrolü yapın.

Her gün taze ve tüketebileceğiniz kadar yemek yapılması hem sağlık açısından hem de porsiyon kontrolü açısından faydalı olacaktır. Ancak metropolde yaşayan ve çalışma saatleri uzun olan kişiler genelde 2-3 günlük menülerini önden hazırlayabilir. Bu yemekleri saklama konusunda cam saklama kapları, kavanozlar kullanılabilir, hatta uygun olan yemek çeşitlerinde, piştiği ısı kaybolmadan kavanozlara konup, konserve usulü birkaç gün dolapta saklamak koşulu ile tazeliği koruyabilirsiniz. Fazla porsiyonda pişmiş yemekleri buzluk kısmına atabilir, daha sonra doğru bir şekilde çözdürerek tüketebilirsiniz.

Örneğin, pilav, makarna gibi ertesi güne kalan yemeklerinizi, ertesi günü soğuk salatalar veya çorba yapımında kullanabilirsiniz. Kabak, patlıcan, domates ve/veya patates gibi içleri oyularak çıkarılan sebzelerin içlerini, tavada soteleyerek farklı garnitür haline getirebilirsiniz.

Kalan sebze yemeklerini ezip, içerisine un, yumurta gibi koyulaştırıcı ve bağlayıcılar ekleyerek fırında börek, pizza benzeri yemeklere dönüştürebilirsiniz.

Besin artıklarınızı azaltın ve/veya değerlendirin.

Sebze, meyve, yumurta kabuklarınızı çöp olarak görmek yerine uygun ortamınız varsa komposta dönüştürebilirsiniz. Zeytin, limon, şeftali, kayısı gibi çekirdekleri çıkan gıdaları tükettiğinizde çekirdeklerini bir kavanozda biriktirerek, belirli süreçlerde toprağa gömebilirsiniz.

Pancar, brokoli, karnabahar gibi haşlayarak kullandığınız sebzelerin suları ile çorbalar yapabilir veya soğutup içerisine limon sıkarak sağlıklı bir içecek olarak içebilirsiniz.

Bozulmaya yüz tutan elma, armut, ayva gibi meyvelerinizi fırında pişirerek tatlı haline getirebilirsiniz.

Beyaz lahananın kullanmadığınız yapraklarını turşu haline getirebilirsiniz.

Bayatlayan ekmekleri, un haline getirip köfte yapımında kullanabilirsiniz.

Suyu tasarruflu kullanın.

Bulaşıkları elde yıkamak yerine, bulaşık makinesinde yıkayabilirsiniz. Makineye koymadan önce muslukta akan suda ön yıkama yapmak yerine bir peçete yardımı ile tabakları sıyırabilir veya yerine bir kaba su koyarak orada yapabilirsiniz.

Enerji tasarrufu yapın.

Su ısıtıcısında tekrar tekrar su kaynatmak yerine kaynatılmış suyu çaydanlık/ termosta tutabilir veya ocakta su ısıtabilirsiniz.

Etiket okumayı öğrenin.

Paketli besinlerin son tüketim tarihi (STT) ve tavsiye edilen tüketim tarihi (TETT) arasındaki fark bilinmelidir. TETT ile STT arasındaki farkın net olarak bilinmemesinin ötürü, birçok besin çöpe atılıyor. Besinleri satın alırken, son tüketim tarihlerini göz önünde bulundurabilirsiniz.

Marketlerde yoğurt, süt, peynir gibi ürünleri satın alırken son tüketim tarihinin yakın olanını tercih ederek, çöpe atılmasını engelleyebilirsiniz.

Plastik kullanımınızı ve kullanmadığınız eşyaları azaltın.

Plastiğin, dünyamıza verdiği zararlardan ötürü yaşamın her alanında azaltmanın gerekliliğini biliyoruz ama mutfakta özellikle yiyeceklerin hazırlanma ve saklanması sırasında kullandığımız plastik materyallerin etkisi çok daha fazla olabilmekte. Örneğin plastik damacana yerine cam damacanaya geçiş yapabilir imkan varsa filtre makineleri kullanabilirsiniz.

Plastik su şişeleri yerine termoslar edinebilir, içme sularını taşıyabilirsiniz.

Tek kullanımlık plastik bardaklar, pipetler yerine camları tercih edebilir veya direk bardaktan, termostan içebilirsiniz.

Pişmiş yemekleri kapatmak için streç filmler/ alüminyum folyolar yerine bez veya balmumu kumaşlardan boneleri tercih edebilirsiniz.

Plastik bir limon sıkacağı yerine cam olanı tercih edebilir veya çatal yardımı ile sıkabilirsiniz.

Alışverişe giderken kendi bez çantalarınızı yanınızda bulundurabilir tek kullanımlık poşetleri tercih etmeyebilirsiniz.

Kullanmadığınız teknolojik mutfak aletlerini (katı meyve sıkacakları, blenderlar, mutfak robotları gibi) elektronik geri kazanım kutularına bırakabilir veya kullanacağını düşündüğünüz kişiler ile paylaşabilirsiniz.

Bunlar haricinde çöplerinizi ayrıştırabilir, daha çok doğa dostu, çevre dostu ürünler kullanabilirsiniz.

Her birimizin yapabileceği küçük ama olumlu bir davranış ile nefes aldığımız dünyayı iyileştirebiliriz. Yukarıda sıraladığımız önerilere ilaveten eminim israfı azaltmak ve atıksız mutfaklar yapabilmek için sizin de birçok önlem ve uygulamanız vardır. Sizde kendi uygulamalarınızı buraya yazarak diğer okuyucularla paylaşabilirsiniz.